Wanneer de tijd sneller gaat
Essay door Katrien Meermans
“Daar heb ik helaas geen tijd meer voor,” antwoordt hij. We halen herinneringen op aan onze mid-twenties en de vele momenten van onbetaalde creativiteit. Momenten die ons onbetaalbare blijdschap brachten. Als we niet voor onszelf creëerden, deden we samen lekker niets of trokken we er last minute op uit. Ons gesprek vervult me met nostalgisch weemoed. Ik voel hetzelfde als ik terugdenk aan mijn kindertijd; waarin ik zeeën van tijd had en de echte wereld nog onbekend genoeg was om te verbeelden. Wanneer ben ik de tijd achterna beginnen hollen?
Vroeger was er meer tijd
Herinneringen opgesplitst in frames
De tijd die snel of traag verstrijkt, is een subjectieve ervaring die gedurende ons hele leven verandert. Maar dat de tijd sneller lijkt te gaan naarmate we ouder worden, is volgens psychologen wel degelijk waar; al hebben ze over het ‘waarom’ verschillende theorieën.
Een theorie komt van Professor Adrian Bejan. In zijn artikel “Why the days seem shorter as we get older” (2019) voor Cambridge University legt hij de oorzaak bij de snelheid waarmee onze hersenen visuele informatie in de loop van de tijd kunnen verwerken. Die vermindert namelijk doordat de neurale netwerken in onze hersenen altijd groter en complexer worden. Elektrische signalen moeten hierdoor langere afstanden afleggen waardoor de signaalverwerking langzamer gebeurt. Daarnaast zorgt zenuwbeschadiging door veroudering voor extra weerstand bij deze elektrische signalen, waardoor de verwerkingssnelheid nog verder afneemt.
Hoe ouder we worden hoe minder ‘frames per seconde’ we van mentale beelden waarnemen. Er verstrijkt dus meer tijd tussen elke waarneming van een nieuw mentaal beeld, waardoor de tijd subjectief sneller gaat. Als we jonger zijn, verwerken onze hersenen met grotere snelheid meer mentale beelden per seconde waardoor de tijd trager aanvoelt.
Eindeloze zomers
Herinneringen uit mijn kindertijd zitten inderdaad boordevol details. Hotels en vakantiehuisjes, zwembaden en speeltuinen, straten en de huizen van vriendjes, spelletjes en de activiteiten op de speelplaats, het klaslokaal … ze komen minutieus tot leven. Maar bij heel wat beelden kan ik niet zeggen hoe oud ik ben, of waar ik exact ben. Ik herinner me zelfs gezichten - al dan niet waarheidsgetrouw - van mensen die ik erna nooit heb teruggezien. De herinneringen zijn grootser dan de werkelijkheid: de Mangelbeek ligt helemaal niet diep verscholen in het ‘grote’ bos en de weide in de straat waar ik opgroeide is geen uitgestrekt landschap waarin je kan verdwalen. De dagen duurden jaren en meters waren kilometers.
Neuroloog en neurowetenschapper Santosh Kesari heeft voor deze perceptie van tijd nog een tweede verklaring: "Voor een kind van tien is één jaar maar liefst tien procent van zijn leven. Vergelijk dat met een zestiger, voor wie datzelfde jaar nog geen twee procent van zijn leven beslaat.” Geen wonder dat de zomers toen eindeloos leken te duren, en nu altijd te kort zijn.
Ook in de kindertijd van filmmaker Jan Vrhovnik bestond ‘tijd’ niet. In zijn kortfilm ‘Edi’ neemt Vrhovnik ons mee naar die eindeloze zomers met zijn grootvader en nodigt hij ons uit tot een gevoel van zelfbewustzijn. Een gewaarwording die we door de snelheid van ons leven minder ervaren. In een scène belt zijn grootvader een vriend en vraagt hij hem wat hij aan het doen is. “Niets? Fantastisch! Ik ben ook niets aan het doen. Zullen we tennis spelen?”
A nostalgia trip into Jan Vrhovnik’s childhood in Slovenia – and inspiration drawn from his grandfather’s unstoppable appetite for life
We zijn altijd iets aan het doen of willen net iets doen als iemand onverwacht aan de deur staat of belt. “Ik ben de was aan het doen.” Of: “Ik wilde net beginnen met de strijk.” Altijd in de weer, bang van het grote niets doen, maar vooral bang van het oordeel van de buitenwereld.
Ik doe het vaker, al is het maar voor even: niets. Dan zit ik aan de keukentafel, in de zetel of buiten op een stoel en kijk ik rond. Ik luister naar het huis, de vogels, de bedrijvigheid van de boeren of sla onze poes met evenveel aandacht gade als zij de dieren in onze tuin in het oog houdt. Wanneer je niets doet, wordt je erg zelfbewust. Geen taken of smartphone die je afleiden; enkel je gedachten en dat is confronterend. Maar eens de onrust voorbij, rustgevend.
Uitgeruste zielen en trage dagen
Als we ouder zijn, lijken de dagen sneller te verglijden. Dat wil niet zeggen dat trage dagen tot het verleden behoren, maar we moeten er wel uitgerust voor zijn. Professor Adrian Bejan: “Wanneer we ontspannen zijn, is onze geest alert en merken we kleine gebeurtenissen beter op. Hoe bewuster we ervaren, hoe trager de dagen en hoe rijker onze herinnering. Als je niet uitgerust bent, mis je dingen en kan je niet anticiperen. Denk maar aan een sporter die de bal niet ziet aankomen of een student die na een nacht doorstuderen de indruk heeft dat het examen voorbij vliegt."
25% van onze dag gaat naar sociale media
Dat we maar niet uitgerust raken en de tijd zo snel voorbij vliegt, komt misschien wel door sociale media. De studie ‘Mobile State of 2022’ toont aan dat mensen gemiddeld vijf uur per dag doorbrengen met scrollen op een scherm. Het algoritme en de ‘infinite scroll’ - een functie die bedenker Aza Raskin betreurt - houden ons eindeloos vast. Dit kan onze perceptie van tijd veranderen: de uren tikken voorbij zonder dat we ons ervan bewust zijn.
Onderzoek van professor Peter Tse, professor in cognitieve neurowetenschappen, bevestigt dat de tijd sneller lijkt te gaan bij routineactiviteiten zoals scrollen door dezelfde type posts, Reels en TikToks. Routines vragen namelijk niet om dezelfde aandacht als nieuwe handelingen of ervaringen. Wanneer we dingen met aandacht beleven, nieuwe, spannende of gevaarlijke gebeurtenissen meemaken of op de klok staan te kijken, lijkt de tijd langzamer te tikken.
Maar we onderschatten vooral de tijd die we online doorbrengen. Vijf uur per dag! Beeld je in wat je met die vijf uur allemaal had kunnen doen; zelfs even heerlijk niets doen. Ik vraag me af hoeveel mensen dit als antwoord geven als je informeert naar hun tijdsbesteding op sociale media. Tijdens het scrollen krijg je amper nieuwe, laat staan boeiende indrukken, waardoor we niet beseffen hoe snel de tijd voorbijvliegt. Professor Philip Gable treedt professor Peter Tse bij: “We moeten zelfbewuster zijn en zelfbeheersing tonen om te voorkomen dat we kostbare tijd verspillen aan doelloos internetgebruik. En de oplossing is zeer eenvoudig: echte verbindingen.”
Digitale vermoeidheid
Eindeloos scrollen op sociale media heeft een negatief effect op onze slaap, stemmingswisselingen en mentaal welzijn. Het beïnvloedt dus niet enkel onze tijdsperceptie op het moment zelf, maar ook in ons dagelijkse leven. Want - zoals eerder beschreven - wanneer we niet uitgerust zijn, hebben we het gevoel dat de tijd voorbij vliegt.
Onderzoek van de meditatie-app Calm (2023) toont aan dat in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk 46% van Gen Z (geboren tussen 1997 en 2012) moeite heeft om in slaap te vallen; bij Gen Y (geboren tussen 1981 en 1996) is dit slechts 25%.
Psychotherapeut Heather Darwall-Smith, gespecialiseerd in slaapstoornissen: “In mijn praktijk ontmoet ik veel jongeren die angstig zijn over hun slaap. Ze zitten vast in een cyclus: hoe angstiger ze zich voelen, hoe vaker ze geneigd zijn tot ‘s avonds laat op sociale media door te brengen.” Het onderzoek van American Academy of Sleep Medicine (AASM) bevestigt deze bewering: 93% van Gen Z’ers mist uren nachtrust doordat ze na ‘bedtijd’ blijven scrollen.
Om beter te kunnen slapen neemt 42% van de jongeren slaappillen of zoeken ze - ironisch genoeg - op TikTok bij (vaak) ongeschoolde content creators advies. Van de #sleepygirlmocktail tot step by step sleep routines en musthave kussens in de vorm van een croissant. We nemen een abonnement op een meditatie-app, kopen een te dure pillow spray … Maar wat voor de ene persoon werkt, werkt niet noodzakelijkerwijs voor de andere en dat kan leiden tot nog meer frustratie.
Terwijl de oplossing nochtans voor de hand ligt: minder schermtijd en geen telefoon in de slaapkamer. Waarom hebben we het zo moeilijk met minder doen? Met zaken schrappen? Enerzijds hebben we als mensen een onbewuste drang naar ‘meer’. Je kan nooit genoeg hebben, want je weet maar nooit - denk bijvoorbeeld aan het hamstergedrag dat globaal opstak tijdens de pandemie. Anderzijds tonen we graag dat we bekwaam zijn. Ten slotte is er de stilte of rust, die ons ongemakkelijk doet voelen en we graag opvullen met woorden, taken of activiteiten.
Leidy Klotz, professor aan de Universiteit van Virginia, raakte door dit fenomeen geïnspireerd toen hij met zijn zoontje lego aan het bouwen was. Klotz wilde een blokje toevoegen om een brug recht te maken, zijn zoon had een andere oplossing in gedachten: simpelweg een blokje weghalen.
Dr. Laurie Santos en econoom Tim Hartford praten in de boeiende podcast The Happiness of Subtraction over onze onbewuste drang naar ‘meer’ in plaats van ‘minder’. In een wereld die draait om méér, kan dingen weglaten verrassend waardevol zijn. En kan 'minder' juist de ruimte maken die we nodig hebben.
Time is money
Net zoals we onbewust elementen toevoegen aan ons leven, volgen we maatschappelijke structuren en routines op (semi-)automatische piloot. Het ritme dat we dag na dag volgen vindt zijn oorsprong in de Industriële Revolutie (1760 – 1840). De revolutie bracht niet alleen een fundamentele verandering teweeg in technologie en economie, maar ook in onze perceptie van tijd. Voor de industrialisatie waren samenlevingen voornamelijk taakgericht en leefden mensen volgens natuurlijke cycli; denk aan de seizoenen, dag en nacht, of de getijden. Er was nauwelijks onderscheid tussen werk en vrije tijd, en de lengte van een werkdag varieerde afhankelijk van de taken die mensen moesten verrichten. Met de opkomst van fabrieken werd tijd echter een meetbare eenheid die direct gekoppeld werd aan productiviteit en winst.
Fabriekseigenaren raakten geobsedeerd door tijdsbesparing. Ze manipuleerden fabrieksklokken om meer arbeid uit werknemers te halen, lieten 'knocker-uppers' 's ochtends vroeg op de deuren van arbeiders kloppen om ze te wekken voor hun shift … En met de prikklok kregen ze grotere controle over de tijd van hun werknemers.
Maar het is misschien wel de Amerikaanse ingenieur Frederick Winslow Taylor die met zijn Scientific Management de meeste invloed heeft gehad op de manier waarop we tot vandaag werken. Hij brak werk op in kleine handelingen waarbij je als arbeider één specifieke taak krijgt toegewezen in de productieketen. Zo kan je makkelijker inefficiënties opsporen, maar ontmenselijk je ook arbeiders.
Aanvankelijk waren uurwerken een statussymbool voor de elite, maar door massaproductie werden ze geleidelijk betaalbaar voor iedereen. Deze democratisering van tijdmeting versterkte het tijdsbewustzijn in alle lagen van de bevolking. Het idee dat "tijd geld is" raakte hierdoor nog dieper verankerd in de samenleving en domineert ons leven tot op vandaag; een waarin alles strak georganiseerd is rond schema's en deadlines.
De film “In Time” (2011) werpt een blik op de toekomst waar tijd letterlijk geld is. We worden allemaal vijfentwintig jaar oud en hebben vanaf dan nog één jaar te leven. Tenzij we meer tijd hebben. Tijd kan je verhandelen, verkopen … Wie rijk is, krijgt het eeuwige leven. Maar als je dat niet hebt: wat is dan een half uur scrollen of een nieuwe jurk écht waard? Aan wat en wie spendeer jij jouw kostbare tijd?
In de drukte van ons bestaan staan we pas stil bij hoe kostbaar tijd is als iets van buitenaf op pauze drukt. Een pandemie, een vakantie, het verlies van een vriend, familielid of geliefde. Een burn-out, ziekte of ongeluk. Het zet een verandering in gang die een blijvende invloed heeft of niet; omdat het leven weer toeslaat. Want je eigen pad volgen is advies dat zich makkelijk geeft, maar niet altijd eenvoudig is om te realiseren. We willen dat anderen ons zien en erkennen. We willen bij de groep horen en zijn gehecht aan een levensstijl. Ook ik pleit schuldig.
Loslaten, is niet eenvoudig. Maar laten we stap voor stap de tijd vertragen. Te beginnen met nu even niets doen. Op een stoel of een bank, met je gedachten en de wereld rondom je.
Wil jij als merk ook toekomstgericht, relevant, wendbaar en innovatief te werk gaan? Vraag nu naar meer informatie over onze persoonlijke inspiratiesessies met Trend Researcher Katrien Meermans.