De digitale spiegel: hoe tieners steeds meer streven naar perfectie door sociale media
ESSAY DOOR KATRIEN MEERMANS
Jonge meisjes die experimenteren met make-up en zich laten inspireren door celebrities of influencers zijn geen nieuw fenomeen.
Zelf liet ik me in de jaren negentig voor mijn looks inspireren door de Spice Girls en mijn supercool buurmeisje. Wafeltjes in mijn haren en salopette? Yes please!
Begin jaren 2000 lieten de eerste Beauty YouTube Gurus jonge meisjes de wondere wereld van make-up ontdekken. Dicht bij huis was er de Nederlandse NikkiTutorials (Nikkie de Jager), die in 2008 amper veertien jaar oud was toen ze haar eerste video deelde. Vijftien jaar later wordt ze beschouwd als een van de meest getalenteerde en veelzijdige make-upcreators op het platform.
Haar pad naar succes verliep wel niet in een rechte stijgende lijn. In 2015 werd make-up vaak geassocieerd met ‘fake’ en 'onzekerheid' en moest De Jager heel wat kritiek slikken. Maar ze bleef trouw aan zichzelf en zag haar mainstreamsucces exploderen met de korte reeks “The Power of Makeup” waarin ze het effect van make-up toont op zichzelf, maar ook op sterren als Kim Kardashian, Drew Barrymore en Adele.
Anti-ageing, de nieuwe tienerobsessie
Van rimpels was ik me als kind of tiener totaal niet bewust, ook niet tijdens die roaring twenty something-jaren. We waren jong en dat zou een eeuwigheid duren. Vandaag is dat opvallend anders als we kijken naar Gen-Z (geboren tussen 1996 en 2012) en de volgende generatie Gen Alpha (geboren tussen 2011 en 2025). Vorig jaar ging Carson Bradley haar TikTok “Things I do to slow the aging process as a 14 year old” viraal op TikTok; iets minder onschuldig dan Nikkie de Jager die in 2008 op dezelfde leeftijd experimenteerde met make-up.
Het is zorgwekkend dat kinderen op sociale media het gebruik van retinol bespreken. Retinol is een vorm van vitamine A die de huid verstevigt, fijne rimpeltjes vermindert en pigmentvlekken aanpakt. Wanneer je een te hoge concentratie gebruikt, kan het de huid irriteren. Vitamine A nemen we bovendien op via onze voeding en kan (zelfs) leiden tot botontkalking als we onze dagelijkse hoeveelheid overschrijden. Het ‘magische’ anti-ageingproduct waarvan zelfs volwassenen niet altijd weten hoe ze dit correct moeten gebruiken, is niet alleen zonder gevaren, het creëert ook een hyperbewust zelfbeeld. De Brits Associatie van Dermatologen waarschuwt dan ook voor de gevaren van het toenemende skincaregebruik bij kinderen, met zelfs onomkeerbare huidproblemen als gevolg.
Naast een verstoord zelfbeeld doen trends zoals dolphin skin, glass skin en donut-glazed Gen-Z nu al diep in de buidel tasten. De trends promoten een porievrije, kant-en-klaar gefilterde huid die voor bijna iedereen onhaalbaar is, maar waarvoor je wel eindeloos veel producten nodig hebt. Merken hebben het tegenwoordig niet meer over 'schoonheidsproducten', wel over 'huidverzorging’ - net zoals we niet meer praten over ‘diëten’, maar wel over ‘levensstijlen.’ De switch naar ‘huidverzorging’ impliceert dat wanneer je je huid met rust laat, je nalatig bent en geen zorg draagt voor jezelf. Een subliminale boodschap die in 2023 de uitgaven van Gen Z aan huidverzorging met 20% heeft doen stijgen.
Niet mijn zorg
Als content creator richt je je op een bepaalde doelgroep, maar kan de vraag gesteld worden of je - door het wereldwijde bereik van sociale media - een zekere zorgplicht hebt voor alle consumenten. Jonge en toekomstige generaties hebben toegang tot content waar eerdere generaties zich niet eens bewust van waren. Het is dus belangrijk om stil te staan bij wie de content te zien krijgt, wat de impact ervan is en hoe we hier gezamenlijk verantwoordelijkheid in (kunnen) nemen. Want natuurlijk ligt niet alle verantwoordelijkheid bij de content creator of influencer. Merken, retailers, winkelpersoneel, media, ouders … We’re in this together.
Tweens love skincare. Maar ze móeten niet op TikTok scrollen om erover te praten. Ze gaan natuurlijk ook gewoon zelf op ontdekking in winkelketens waar felle, kleurrijke verpakkingen hun aandacht trekken. Als shop assistant kan je dit moment puur aangrijpen om te verkopen, of om de jonge doelgroep - en ouders - te onderrichten. Het is misschien wel de twaalfjarige die retinol wil, maar het is de verkoopmedewerker die het product verkoopt en de ouder die het koopt.
In het artikel “How Tweens Took Over the Beauty Aisle” van Business of Beauty zijn merken het niet eens over de vraag of ook zij enige verantwoordelijkheid dragen in dit verhaal. De oprichters van Peace Out overwegen om een disclaimer toe te voegen aan producten die niet geschikt zijn voor kinderen, terwijl Tiffany Masterson, oprichter van Drunk Elephant die rol toebedeelt aan de ouders: “We gaan niet proberen een dialoog aan te gaan met kinderen over zuren en retinol. Het is net als naar een restaurant gaan met alcohol op het menu, ouders beslissen of dat wel of niet geschikt is voor hun kind."
Een generatie gevangen door tegenstellingen
"Het is een beetje een tegenovergestelde generatie. Aan de ene kant draait het bij Gen Z’ers om body positivity, authenticiteit en geloofwaardigheid, en aan de andere kant zijn ze erg gericht op anti-ageing. Ze gebruiken filters op sociale media en leggen de nadruk op perfectie", vertelt Cristina Nuñez, medeoprichter van True Beauty Ventures aan Business of Beauty. "Er is positiviteit aan de ene kant en angst aan de andere kant."
Observaties en studies tonen de obsessie van Gen-Z met veroudering aan en hoe ze met serums, fillers en botox het onvermijdelijke proberen af te wenden. De oudste Gen-Zers naderen de dertig, logisch dat ze ermee bezig zijn. Maar in Gen-Z and Gen Alpha’s Beauty Behaviours Are Not Trends benadrukt Rachel Strugatz het verschil met vorige generaties: “Gen-Z (en Gen Alpha) hebben meer toegang tot informatie hierover. Ze zijn meer verweven met platformen zoals TikTok waar ze hun dagelijks leven, onzekerheden, gevoelens … delen. Zelfs hun botox-journey. Na één zoekopdracht duwt het algoritme je in een eindeloze loop van gerelateerde content. Iets dat normaal ergens in je achterhoofd zou sluimeren, dat je een keer hebt opgezocht of waar je over hebt gepraat met een vriendin, wordt nu in een stortvloed aan video’s op je losgelaten.”
Volgens Strugatz kunnen jongeren door de 'Voor jou-feed' niet meer ontsnappen aan kleine, dagelijkse onzekerheden zoals acne en (lach)rimpels ... “Een 16-jarige jongen die onzeker is omdat hij mager is of een onduidelijke kaaklijn heeft vindt makkelijk tips binnen de "looksmaxxing" community en kan er daadwerkelijk iets aan doen - wat zowel nuttig als schadelijk kan zijn, afhankelijk van wie je het vraagt”, besluit ze.
Toen ik net zoals Strugatz tien jaar geleden dertig werd, waren er geen dermatologen met miljoenen volgers die me voortdurend informeren over must have producten of cosmetische behandelingen. En heel wat innovaties waren toen niet zo toegankelijk als vandaag. Advies zocht ik niet op TikTok, maar schoorvoetend bij vriendinnen en collega’s, in een magazine of op Google.
Hoewel het belangrijk is dat we kinderen leren om voor zichzelf te zorgen en om gezonde gewoontes aan te leren, kan je je de vraag stellen hoe gezond de beauty-obsessie bij een deel van de jonge generatie is. Dankzij dermatologen en skin experts die hun kennis delen op TikTok zijn ze schijnbaar goed op de hoogte, maar kunnen ze uit die stroom aan content alle informatie echt tot in de diepte bevatten? Informatie vermindert de onzekerheid, het biedt een helder antwoord. Maar in dit geval is het gewoon een veelheid aan (soms tegenstrijdige) content die mensen in volle ontwikkeling onzeker doet voelen, hun zelfbeeld verstoort en een negatieve impact heeft op hun mentaal welzijn.
Er schuilt veel positiviteit en kracht in jongeren. Zij kunnen de normen herschrijven en een wereld creëren waarin authenticiteit en zelfacceptatie centraal staan. Wanneer we collectief de bewustwording vergroten en sociale media gebruiken als een platform voor positieve verandering, kunnen we de obsessie voor perfectie ombuigen naar een zoektocht naar echtheid, empathie en welzijn.